Sông Ngòi
Nước Việt Nam nằm trong vùng nhiệt đới, mưa nhiều, nên có rất nhiều sông rạch, lưu lượng vào mùa mưa rất cao, chở nhiều phù sa bồi đắp cho các vùng bình nguyên. Hai sông lớn là Hồng Hà và Cửu Long có thượng nguồn phát nguyên từ bên ngoài lãnh thổ Việt Nam, các sông còn lại thường hẹp và ngắn, phát nguyên từ nội địa.
1. Hệ thống sông Hồng
Sông Hồng phát nguyên từ Vân Nam, Trung Hoa, dài 1.200 cây số nhưng chỉ có 510 cây số chảy qua các tỉnh Lào Kay, Yên Báy, Phú Thọ, Sơn Tây, Hà Đông, Nam Định và đổ ra biển Việt Nam ở cửa Ba Lạt. Sông Hồng có lưu lượng không đều, khoảng 700 thước khối một giây vào mùa nắng, lên đến 30.000 thước khối một giây vào mùa mưa, trung bình một thước khối nước chứa khoảng 1 kí-lô phù sa màu đỏ. Phụ lưu Tây Nam của Hồng Hà là sông Đà, còn gọi là Hắc Giang, chảy qua các tỉnh Lai Châu, Sơn La, Hòa Bình, rồi vòng lên Phú Thọ và đổ vào sông Hồng ở Việt Trì.
Phụ lưu Đông Bắc của Hồng Hà là sông Lô, chảy qua Hà Giang, Tuyên Quang, Vĩnh Yên, rồi đổ vào sông Hồng cũng ở Việt Trì. Sông Lô có hai phụ lưu là sông Chảy ở hữu ngạn và sông Gầm ở Tả ngạn. Sông Chảy dẫn ngang qua các tỉnh Lào Kay, Yên Báy, Tuyên Quang và nhập vào sông Lô ở Đoan Hùng. Sông Gầm chảy từ Cao Bằng ngang qua gần suốt chiều Bắc-Nam của tỉnh Tuyên Quang, nhập vào sông Lô ở phía Bắc thị trấn Tuyên Quang. Sông Gầm có một nhánh nhỏ ăn thông với hồ Ba Bể.
Từ Việt Trì ra biển, Hồng Hà có phân lưu phía tả ngạn là sông Đuống chảy từ Hà Nội đến Phả Lại và sông Luộc chảy từ Hưng Yên đến Quý Châu. Hai sông này nối Hồng Hà thông với sông Thái Bình. Phân lưu phía hữu ngạn là sông Đáy và sông Đài (còn gọi là Lạch Giang) Nối thông Hồng Hà và sông Đáy là hai sông Phủ Lý và Nam Định.
2. Hệ thống sông Thái Bình
Hệ thống sông Thái Bình hợp bởi Sông Cầu, sông Thương và sông Lục Nam. Sông Cầu phát nguyên từ Bắc Kạn chảy qua Chợ Chu tỉnh Thái Nguyên và trở thành ranh giới hai tỉnh Bắc Giang-Bắc Ninh. Sông Thương phát nguyên từ Lạng Sơn chảy qua Phủ Lạng Thương tỉnh Bắc Giang. Sông Lục Nam phát nguyên từ cao nguyên An Châu tỉnh Bắc Giang, chảy qua Lục Nam cũng thuộc Bắc Giang. Cả ba sông này hợp nhau tại Phả Lại thành sông Thái Bình, chảy qua tỉnh Hải Dương và đổ ra biển bằng cửa Thái Bình.
Các phân lưu chảy ra biển của hệ thống này còn được gọi là Lục Đầu Giang, tất cả đều nằm về phía tả ngạn sông Thái Bình: Sông Văn Úc, một đoạn tên sông Hương, một đoạn tên sông Rang, đổ ra cửa Văn Úc. Sông Lạch Tray, nối sông Văn Úc chảy ngang qua Hải Phòng, ra biển bằng cửa Rạch Tray. Sông Kinh Thầy, thoát lưu của sông Thái Bình từ Phả Lại, đến Thạch Liên chia thêm một nhánh nhỏ là sông Kinh Môn, hai nhánh này nhập lại trước khi đổ ra biển ở cửa Cấm. Phân lưu sau cùng của sông Thái Bình là sông Đà Bạch, tức Bạch Đằng Giang, cửa sông là một vùng đồng lầy rộng lớn.
3. Hệ thống sông Kỳ Cùng
Sông Kỳ Cùng bắt nguồn từ vùng núi cực đông tỉnh Lạng Sơn, theo hướng núi, chảy ngược về phía Tây-Bắc, qua Kỳ Lừa, Đồng Đăng, đến Thất Khê lại đổi sang hướng Đông, chảy qua Bi Nhì hướng về thị trấn Lung Ching tỉnh Quảng Tây của Trung Hoa. Một phụ lưu của sông Kỳ Cùng là sông Bắc Giang, phát nguyên là sông Na Rì, chảy qua huyện Na Rì tỉnh Bắc Kạn, huyện Vân Mít tỉnh Lạng Sơn, rồi đổ vào sông Kỳ Cùng ở Thất Khê. Trong hệ thống này còn có sông Bằng Giang, phát nguyên từ cao nguyên Nguyên Bình chảy qua thị trấn Cao Bằng rồi đổ vào sông Kỳ Cùng ở Lung Ching, tạo thành Tây Giang của Trung Hoa.
4. Hệ thống sông ngòi Thanh-Nghệ-Tĩnh
* Sông Mã, phát nguyên từ cao nguyên Sintiai tỉnh Sơn La, một đoạn sông này chảy qua lãnh thổ Ai Lao rồi vào lại Việt Nam ở ranh giới Sơn La-Thanh Hóa, đổ ra biển ở cửa Hội, phía Bắc bãi Sầm Sơn. Sông Mã có một phụ lưu là sông Chu, phát nguyên từ Sầm Nứa, Ai Lao, chảy qua các huyện Bái Thượng, Thọ Xuân, Thiện Hoa, và đổ vào sông Mã ở phía Bắc tỉnh lỵ Thanh Hóa.
* Sông Cả, phát nguyên là sông Nam Mô từ Nông Het bên Ai Lao, chảy qua suốt chiều ngang tỉnh Thanh Hóa theo chiều Tây Bắc-Đông Nam, đến phía Nam thành phố Vinh gặp khu núi hoa cương ở Bến Thủy nên chảy ngược lên hướng Bắc trước khi đổ ra biển ở cửa Hội Thống. Sông Cả có một phụ lưu ở hữu ngạn là sông Hương Khê thuộc địa phận Hà Tỉnh và một phụ lưu phía tả ngạn là sông Con, chảy từ huyện Nghĩa Hưng đổ vào sông Cả ở Côn Cường.
Nước Việt Nam nằm trong vùng nhiệt đới, mưa nhiều, nên có rất nhiều sông rạch, lưu lượng vào mùa mưa rất cao, chở nhiều phù sa bồi đắp cho các vùng bình nguyên. Hai sông lớn là Hồng Hà và Cửu Long có thượng nguồn phát nguyên từ bên ngoài lãnh thổ Việt Nam, các sông còn lại thường hẹp và ngắn, phát nguyên từ nội địa.
1. Hệ thống sông Hồng
Sông Hồng phát nguyên từ Vân Nam, Trung Hoa, dài 1.200 cây số nhưng chỉ có 510 cây số chảy qua các tỉnh Lào Kay, Yên Báy, Phú Thọ, Sơn Tây, Hà Đông, Nam Định và đổ ra biển Việt Nam ở cửa Ba Lạt. Sông Hồng có lưu lượng không đều, khoảng 700 thước khối một giây vào mùa nắng, lên đến 30.000 thước khối một giây vào mùa mưa, trung bình một thước khối nước chứa khoảng 1 kí-lô phù sa màu đỏ. Phụ lưu Tây Nam của Hồng Hà là sông Đà, còn gọi là Hắc Giang, chảy qua các tỉnh Lai Châu, Sơn La, Hòa Bình, rồi vòng lên Phú Thọ và đổ vào sông Hồng ở Việt Trì.
Phụ lưu Đông Bắc của Hồng Hà là sông Lô, chảy qua Hà Giang, Tuyên Quang, Vĩnh Yên, rồi đổ vào sông Hồng cũng ở Việt Trì. Sông Lô có hai phụ lưu là sông Chảy ở hữu ngạn và sông Gầm ở Tả ngạn. Sông Chảy dẫn ngang qua các tỉnh Lào Kay, Yên Báy, Tuyên Quang và nhập vào sông Lô ở Đoan Hùng. Sông Gầm chảy từ Cao Bằng ngang qua gần suốt chiều Bắc-Nam của tỉnh Tuyên Quang, nhập vào sông Lô ở phía Bắc thị trấn Tuyên Quang. Sông Gầm có một nhánh nhỏ ăn thông với hồ Ba Bể.
Từ Việt Trì ra biển, Hồng Hà có phân lưu phía tả ngạn là sông Đuống chảy từ Hà Nội đến Phả Lại và sông Luộc chảy từ Hưng Yên đến Quý Châu. Hai sông này nối Hồng Hà thông với sông Thái Bình. Phân lưu phía hữu ngạn là sông Đáy và sông Đài (còn gọi là Lạch Giang) Nối thông Hồng Hà và sông Đáy là hai sông Phủ Lý và Nam Định.
2. Hệ thống sông Thái Bình
Hệ thống sông Thái Bình hợp bởi Sông Cầu, sông Thương và sông Lục Nam. Sông Cầu phát nguyên từ Bắc Kạn chảy qua Chợ Chu tỉnh Thái Nguyên và trở thành ranh giới hai tỉnh Bắc Giang-Bắc Ninh. Sông Thương phát nguyên từ Lạng Sơn chảy qua Phủ Lạng Thương tỉnh Bắc Giang. Sông Lục Nam phát nguyên từ cao nguyên An Châu tỉnh Bắc Giang, chảy qua Lục Nam cũng thuộc Bắc Giang. Cả ba sông này hợp nhau tại Phả Lại thành sông Thái Bình, chảy qua tỉnh Hải Dương và đổ ra biển bằng cửa Thái Bình.
Các phân lưu chảy ra biển của hệ thống này còn được gọi là Lục Đầu Giang, tất cả đều nằm về phía tả ngạn sông Thái Bình: Sông Văn Úc, một đoạn tên sông Hương, một đoạn tên sông Rang, đổ ra cửa Văn Úc. Sông Lạch Tray, nối sông Văn Úc chảy ngang qua Hải Phòng, ra biển bằng cửa Rạch Tray. Sông Kinh Thầy, thoát lưu của sông Thái Bình từ Phả Lại, đến Thạch Liên chia thêm một nhánh nhỏ là sông Kinh Môn, hai nhánh này nhập lại trước khi đổ ra biển ở cửa Cấm. Phân lưu sau cùng của sông Thái Bình là sông Đà Bạch, tức Bạch Đằng Giang, cửa sông là một vùng đồng lầy rộng lớn.
3. Hệ thống sông Kỳ Cùng
Sông Kỳ Cùng bắt nguồn từ vùng núi cực đông tỉnh Lạng Sơn, theo hướng núi, chảy ngược về phía Tây-Bắc, qua Kỳ Lừa, Đồng Đăng, đến Thất Khê lại đổi sang hướng Đông, chảy qua Bi Nhì hướng về thị trấn Lung Ching tỉnh Quảng Tây của Trung Hoa. Một phụ lưu của sông Kỳ Cùng là sông Bắc Giang, phát nguyên là sông Na Rì, chảy qua huyện Na Rì tỉnh Bắc Kạn, huyện Vân Mít tỉnh Lạng Sơn, rồi đổ vào sông Kỳ Cùng ở Thất Khê. Trong hệ thống này còn có sông Bằng Giang, phát nguyên từ cao nguyên Nguyên Bình chảy qua thị trấn Cao Bằng rồi đổ vào sông Kỳ Cùng ở Lung Ching, tạo thành Tây Giang của Trung Hoa.
4. Hệ thống sông ngòi Thanh-Nghệ-Tĩnh
* Sông Mã, phát nguyên từ cao nguyên Sintiai tỉnh Sơn La, một đoạn sông này chảy qua lãnh thổ Ai Lao rồi vào lại Việt Nam ở ranh giới Sơn La-Thanh Hóa, đổ ra biển ở cửa Hội, phía Bắc bãi Sầm Sơn. Sông Mã có một phụ lưu là sông Chu, phát nguyên từ Sầm Nứa, Ai Lao, chảy qua các huyện Bái Thượng, Thọ Xuân, Thiện Hoa, và đổ vào sông Mã ở phía Bắc tỉnh lỵ Thanh Hóa.
* Sông Cả, phát nguyên là sông Nam Mô từ Nông Het bên Ai Lao, chảy qua suốt chiều ngang tỉnh Thanh Hóa theo chiều Tây Bắc-Đông Nam, đến phía Nam thành phố Vinh gặp khu núi hoa cương ở Bến Thủy nên chảy ngược lên hướng Bắc trước khi đổ ra biển ở cửa Hội Thống. Sông Cả có một phụ lưu ở hữu ngạn là sông Hương Khê thuộc địa phận Hà Tỉnh và một phụ lưu phía tả ngạn là sông Con, chảy từ huyện Nghĩa Hưng đổ vào sông Cả ở Côn Cường.
